समाजवादी व्यवस्था एउटा त्यस्तो सामाजिक, आर्थिक र राजनीतिक प्रणाली हो जसको मुख्य उद्देश्य सबै मानिसहरूको समानता, सामाजिक न्याय र सहकार्यको सिद्धान्तमा आधारित हुन्छ। यस प्रणालीमा व्यक्तिको चेतना र शिक्षा प्रणाली दुवै गहिरो रूपमा समाजवादी मूल्यहरूद्वारा निर्देशित हुन्छन्। तल यसबारे विस्तृत व्याख्या गरिन्छ:
१.
समाजवादी व्यवस्थामा मान्छेको चेतना (consciousness)
समाजवादी चेतना भन्नाले व्यक्तिहरूको सोच, मूल्य, दृष्टिकोण र व्यवहार समाज र समुदायप्रति उत्तरदायी, सहयोगी र समानताको भावनाबाट निर्देशित हुन्छ।
समाजवादी चेतनाको विशेषताहरू:
- सामूहिकता (Collectivism): व्यक्ति आफूभन्दा समाजलाई प्राथमिकता दिन्छ। “हामी” को भावना बलियो हुन्छ।
- समानता र न्यायको भावना: सबै मानिस बराबरी छन् भन्ने विश्वासले चेतनामा गहिरो प्रभाव पार्दछ। जात, वर्ग, लिङ्ग, धर्म आदिका आधारमा विभेदलाई अस्वीकार गरिन्छ।
- श्रमप्रतिको सम्मान: समाजवादी चेतनामा सबै किसिमका श्रम बराबरी रूपमा सम्मानित हुन्छन्—कसैको काम ठूलो सानो मानिँदैन।
- शोषणविरोधी सोच: समाजवादी चेतनाले श्रमिक, किसान, मजदुर आदि वर्गको पक्ष लिन्छ र पूँजीवादबाट हुने शोषणको विरोध गर्छ।
- सहकार्य र सहजीवन: प्रतिस्पर्धाभन्दा सहकार्यमा विश्वास गरिन्छ। समाजका सबै सदस्यले एक-अर्कालाई सहयोग गर्ने मनोवृत्ति विकास गरिन्छ।
2,
समाजवादमा शिक्षा प्रणाली
समाजवादी शिक्षाको उद्देश्य केवल ज्ञान हस्तान्तरण होइन, व्यक्तिमा समाजवादी चेतना विकास गर्नु हो। यसले बालबालिकालाई सामाजिक उत्तरदायित्व, समानता, श्रमको महत्त्व र सहकार्य सिकाउँछ।
समाजवादी शिक्षाको विशेषता:
- सर्वसुलभ र निःशुल्क शिक्षा:
- शिक्षा सबैका लागि खुला र पहुँचयोग्य हुन्छ। धनी-गरिब, शहर-गाउँ, पुरुष-महिला सबैले समान गुणस्तरको शिक्षा पाउँछन्।
- समान अवसरको सिद्धान्त:
- प्रतिभा र क्षमता अनुसार सबै विद्यार्थीलाई अघि बढ्ने अवसर दिइन्छ। कुनै सामाजिक वर्गले विशेष सुविधा पाउँदैन।
- आदर्श नागरिक निर्माणमा केन्द्रित:
- शिक्षा प्रणालीले देशप्रेम, श्रमप्रेम, सामाजिक उत्तरदायित्व र सामूहिक चेतनाको विकासमा ध्यान दिन्छ।
- व्यावसायिक र प्राविधिक शिक्षामा जोड:
- श्रमलाई सम्मान दिइने भएकाले व्यावसायिक तथा प्राविधिक शिक्षामा प्राथमिकता दिइन्छ, जसले उत्पादनशीलता र आत्मनिर्भरता बढाउँछ।
- सामाजिक मूल्यमा आधारित पाठ्यक्रम:
- पाठ्यक्रममा समाजवादी विचारधारा, ऐक्यबद्धता, सामूहिक काम, सामाजिक न्याय आदि विषयहरू समावेश गरिन्छ।
- नैतिक र राजनीतिक शिक्षा:
- समाजवादी मुल्य–मान्यता र नागरिक कर्तव्यबारे स्पष्ट शिक्षा दिइन्छ। उदाहरणका लागि, पूर्व सोभियत संघ वा चीनमा “राजनीतिक शिक्षा” एउटा अनिवार्य हिस्सा हुन्थ्यो।
निष्कर्ष:
समाजवादी व्यवस्थामा मान्छेको चेतना सहयोग, समानता र सामूहिक उत्तरदायित्वमा आधारित हुन्छ। शिक्षाले पनि यिनै मूल्यहरूको विकासमा भूमिका खेल्दछ। यस्तो प्रणालीले व्यक्तिलाई केवल आत्मकेन्द्रित नबनाई समाजप्रति समर्पित, सजग र उत्तरदायी नागरिक बनाउने उद्देश्य राख्दछ।
कुबेर दोङ
